“Cultuur is een standpunt, a point of view”, heb ik geleerd. Een docent wist mij afgelopen week in één zin het antwoord te geven op de vraag die mij tijdens mijn sociologische carrière dwarszat: “Wat is cultuur?” De meeste wetenschappers zien cultuur als “iets” wat je doet in je vrije tijd. Cultuur is op zondag naar het museum gaan of een driedaagse cursus Afrikaanse dans en heeft daarom niets te maken met wat je “normaal” doet. De sociologie lijkt zich niet bezig te willen houden met cultuur, want sociologen onderzoeken de werking van het alledaagse en niet het uitzonderlijke. De economie, organisaties, de overheid en af en toe onze families en vrienden scheppen de context voor menselijk gedrag. In deze context wordt niet gesproken over cultuur en bijbehorende symboliek, want zo doet de sociologie voordoen, mensen gaan elke dag naar hun werk, maar sporadisch op zondag naar het museum.
Cultuur wordt pas interessant voor “der soziologische wissenschaft” als het een probleem veroorzaakt binnen de gecreëerde maatschappelijke context. Voorbeelden hiervan zijn de Duivelsversen van Salman Rushdie, 9/11 en Zwarte Piet. Deze culturele problemen weet de socioloog als geen ander terug te brengen naar afgebakende concepten als de economie. Moslims en andere culturele minderheden voelen zich achtergesteld omdat ze economisch gezien achterlopen op de dominante cultuur zou de sociologie zeggen. De oplossing ligt daarmee voor de hand: we maken de culturele minderheden economisch gelijk aan de meerderheidscultuur! Racisme gaat volgens de socioloog niet over cultuur, maar over economie en politiek. Als Gordon op televisie een Chinees belachelijk maakt met de opmerking “nummer 39 met rijst” zou een socioloog nog bijna kunnen beweren dat de pijn die uit de opmerking voorvloeit meer te maken heeft met in zijn geheel sociaal benadeeld zijn als minderheid dan een gebrek aan cultureel begrip . Als de culturele minderheden in Nederland in onze maatschappelijke context een gelijke sociale positie hadden als de autochtone meerderheid hadden we met zijn allen uit volle borst mee kunnen lachen met Gordon. Hij maakt tenslotte iedereen belachelijk.
Gelukkig zijn er enkele wijzen geweest die van cultuur hun beroep hebben gemaakt. Dan bedoel ik niet alleen de cultureel antropologen, kunsthistorici en galeriehouders. Nee, dan bedoel ik des te meer de CKV-docent, de balletjuf en de muziekleraar die zich dagelijks bezighouden met het vormen, bekritiseren en uitdragen van onze culturele blik. Cultuur is per definitie een alledaags concept wat bepalend is voor de context van gedrag, maar voor de meeste gewone burgers slechts een impliciete dimensie van het bestaan. Het is gemakkelijk om je inkomen te bepalen en van daaruit je koopgedrag te voorspellen. Ingewikkelder is het om te zeggen wat voor invloed jouw kijk op de wereld, cultuur, heeft op gedrag. Cultuur is een complexe dimensie die zich op verschillende manieren uit in onze dagelijkse bezigheden en is daarmee minder gemakkelijk te benoemen dan begrippen als politiek en economie. Cultuur is een standpunt dat wellicht wordt gevoed door het bezoeken van een museum op zondag, maar schept vooral een alledaagse context voor mens en maatschappij.
Kortom: cultuur zou omarmd moeten worden door de sociologie. Een problematisch fenomeen als Zwarte Piet is niet een onschuldige spring-in-het-veld op de boot van Sinterklaas, maar staat symbool voor een bepaalde kijk op de wereld, namelijk die van een historische imperialistische cultuur waarin de blanke Hollander wel degelijk superieur was aan de “zwarten”. Dat de gemiddelde autochtone Nederlander zichzelf niet meer in het licht van onze racistische koloniale voorvaderen plaatst zou ook moeten blijken uit onze nationale feesten, vooral omdat die feesten bij uitstek de “normaliteit” en context van het Nederlandse maatschappelijke leven symboliseren. De socioloog zou per uitstek geschikt zijn om cultuur niet in isolement, maar in haar maatschappelijke rol te bestuderen. Dus beste socioloog, onderschat nooit de invloed van culturele symboliek op ons individuele maar vooral ook maatschappelijke zijn.
Een column door Hannah Achterbosch